Ναι, ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός…αλλά μόνο με την απελευθέρωση των γυναικών…
της Σόνιας Μητραλιά
Όταν το 1995 στη Διάσκεψη του ΟΗΕ στο Πεκίνο και στη παράλληλη Διάσκεψη των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων στο Χουαϊρού ωρίμασε η ιδέα μιας παγκόσμιας πορείας ενάντια στην φτώχεια και στη βία κατά των γυναικών, δεν ήταν λίγοι/ες εκείνοι/ες που ισχυρίζονταν ακόμα, πως ο φεμινισμός ήταν πια νεκρός, πως όλα είχαν τελειώσει. Πού να φανταστούν πως αυτή η τρελή ιδέα , θα εγκαινίαζε μιαν άλλη εποχή στην ιστορία των αγώνων των γυναικών και του φεμινισμού.
Η Παγκόσμια Πορεία των Γυναικών Ενάντια στη Βία και στη Φτώχεια του 2000 ήταν μια επιτυχία πέρα από κάθε προσδοκία, και αποτέλεσε ένα πλανητικό πολιτικό γεγονός πρώτου μεγέθους. Η εκστρατεία απλώθηκε σε όλο τον κόσμο. Σε περίπου 100 χώρες δημιουργήθηκαν εθνικά συντονιστικά όργανα, συσπειρώθηκαν πάνω από 6000 (!) συλλογικότητες, ενώσεις, γυναικείες οργανώσεις, συνδικάτα, πρωτοβουλίες κάθε λογής, όπως αντιμιλιταριστικά κινήματα, κέντρα υποδοχής κακοποιημένων γυναικών, κέντρα επιμόρφωσης και πολιτισμού, συσσίτια αλληλεγγύης, κλπ. Μιλάμε για χιλιάδες ομάδες αλλά και για χιλιάδες εκδηλώσεις κάθε λογής (διαδηλώσεις, συγκεντρώσεις, πορείες, κλπ) στις οποίες έλαβαν μέρος δεκάδες χιλιάδες γυναίκες στις τέσσερις γωνιές του πλανήτη μας. Μετά από τέσσερα χρόνια σκληρής δουλειάς, δικτυοποίησης, κινητοποιήσεων, από τη Δύση ως την Ανατολή, στο Βορρά και στο Νότο, η Παγκόσμια Πορεία έκλεισε τον Οκτώβρη του 2000 με τη διαδήλωση 35.000 γυναικών στις Βρυξέλλες και με τις σχεδόν εξίσου μεγάλες διαδηλώσεις στην Ουάσιγκτον και στην Νέα Υόρκη μπροστά στα γραφεία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΟΗΕ. Αυτή ήταν η ληξιαρχιακή πράξη γέννησης του νέου παγκόσμιου φεμινιστικού κινήματος…
Μα, τι είναι αυτό το κίνημα;
Τις πρώτες πρωτοβουλίες για την Παγκόσμια Πορεία τις πήραν το 1995 οι φεμινίστριες των (γυναικείων) μη κυβερνητικών οργανώσεων στο Πεκίνο. Η ανταπόκριση ήταν ακαριαία και διευρύνεται συνεχώς –μέχρι σήμερα- σε καινούργια κινήματα που γεννιούνται μέσα από τις αντιστάσεις στο νεοφιλελευθερισμό. Έτσι, στις γυναίκες που στρατεύονται στην υπόθεση της Παγκόσμιας Πορείας περιλαμβάνονται παλιές αγωνίστριες του κινήματος της δεκαετίας του 1970, αλλά κυρίως νέες από τις γενιές που μετά από 15 χρόνια απόλυτης κυριαρχίας των νεοφιλελεύθερων πολιτικών, αντιστέκονται και αντιδρούνε. Πρέπει να καταλάβουμε πως τίποτε δεν είναι τυχαίο: σε αυτή την τεράστια ανθρωπότητα των 5 δισεκατομμυρίων φτωχών και καταπιεσμένων, οι φτωχότεροι των φτωχών είναι οι… φτωχές, οι πιο καταπιεσμένοι από τους καταπιεσμένους, είναι οι καταπιεσμένες. Δηλαδή, εμείς οι γυναίκες! Οι γυναίκες υφίστανται την παγκοσμιοποίηση με ιδιαίτερο τρόπο. Βρίσκονται στο επίκεντρο των πιο βάρβαρων σύγχρονων μορφών καταπίεσης, όπως είναι η (επανεμφανισθείσα) ανθρώπινη δουλεία, το trafficking, αποτελούν την πιο ευέλικτη, φτηνή, χωρίς δικαιώματα εργασία., είναι η πλειοψηφία των ανέργων, των αστέγων, των επισφαλώς απασχολούμενων. Είναι τα κύρια θύματα των πολεμικών συρράξεων, ενώ το ίδιο το σώμα των γυναικών γίνεται στόχος των εθνοκαθάρσεων, αντιμετωπίζεται ως εργαλείο για την αναπαραγωγή της “φυλής” ή ως ένα απλό γεννητικό όργανο που ακρωτηριάζεται γιατί δεν έχει κανένα δικαίωμα στην ερωτική απόλαυση. Στο μισό πλανήτη, η γυναίκα είτε δεν έχει ακόμα κατακτήσει τα στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα, είτε δεν τα απολαμβάνει επειδή αυτά δεν εφαρμόζονται στην πράξη, είτε τα βλέπει να απειλούνται πάλι από τη φονταμενταλιστική ή/και νεοφιλελεύθερη αντίδραση (όπως π.χ. συμβαίνει εσχάτως με το δικαίωμα στην έκτρωση,κλπ.).
Όμως, οι γυναίκες αποτελούν πια μια τεράστια παγκόσμια κοινωνική δύναμη. Σε πολλές χώρες με διαλυμένο κοινωνικό ιστό, ακόμα και σε ολόκληρη την Αφρική, είναι οι γυναίκες που εξασφαλίζουν την επιβίωση του πληθυσμού μέσα από τις παράλληλες «άτυπες» οικονομίες τους. Η πλατφόρμα της Πορείας που έχει ένα καθαρά αντινεοφιλελεύθερο προσανατολισμό, καταγγέλλει τις πολιτικές «διαρθρωτικών προσαρμογών» -που επιβάλλονται στις χώρες του τρίτου κόσμου από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και τον ιμπεριαλισμό- και την χρηματιστική κερδοσκοπία, απαιτεί την κατάργηση του χρέους του Τρίτου κόσμου, κλπ. Παράλληλα, διαπνέεται από την συνείδηση πως το σύστημα εξουσίας δεν είναι μόνο οικονομικό/ταξικό. Η σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη οικονομία ενσωματώνει το πιο αρχαίο σύστημα εξουσίας που γνώρισε η ανθρωπότητα, την πατριαρχία. Συνδιασμένη και με τις άλλες καταπιέσεις (κοινωνικές, εθνοτικές, εθνικές), η πατριαρχική καταπίεση προκαλεί τα ιδιαίτερα δεινά που διαμορφώνουν και επηρεάζουν όλες τις πτυχές της ζωής των γυναικών, άρα και την ανάγκη των ιδιαίτερων γυναικείων διεκδικήσεων και μορφών πάλης.
Η επιτυχία της Παγκόσμιας Πορείας έγκειται στο γεγονός ότι έδωσε φωνή και έκανε άμεσα ορατό το γυναικείο κίνημα σε παγκόσμιο επίπεδο. Ήταν, όχι μόνο πρωτοφανής, αλλά και η πρώτη εντελώς αυτόνομη πρωτοβουλία του νέου φεμινιστικού κινήματος.
Οργάνωσε και συντόνισε για πρώτη φοράπίσω από μια παγκόσμια διεκδικητική πλατφόρμα με καθαρά αντινεοφιλελεύθερο χαρακτήρα, όλες τις δυνάμεις και όλες τις πρωτοβουλιες, που μέχρι τότε ήταν κατακερματισμένες και αμφισβητούσαν -συνήθως- μόνο κάποιες πτυχές της γυναικείας καταπίεσης. Έτσι, τους επέτρεψε να έλθουν σε επαφή, να ενεργοποιηθούν, να συγκλίνουν, να συσπειρωθούν, και να παλέψουν όλες μαζί χωρίς σεκταρισμούς και αποκλεισμούς. Έτσι, δημιουργήθηκε ένα πρωτόγνωρο κίνημα, που με τη σειρά του δημιούργησε τις προϋποθέσεις για μια καινούργια ριζοσπαστική φεμινιστική συνείδηση, βάζοντας τις βάσεις για ένα συνολικό κοινωνικό και φεμινιστικό απελευθερωτικό όραμα.
Ποιά σχέση του φεμινιστικού με το κίνημα των κινημάτων;
Στη σύντομη ιστορία του κινήματος των κινημάτων, οι σχέσεις του φεμινιστικού με το κίνημα των κινημάτων αναπτύσσονται και συνεχώς και ραγδαία. Σήμερα, που το ιταλικό Κίνημα οργανώνει και κινητοποιεί σε δεκάδες πόλεις, έχει γίνει κανόνας αποδεκτός από όλους, στο βήμα των συγκεντρώσεων να μιλά εναλλάξ ένας άντρας και μια γυναίκα/φεμινίστρια. Μια αληθινή πολιτιστική επανάσταση! Ναι, πρόκειται χωρίς αμφιβολία για μια γόνιμη σχέση, που όμως δεν πέφτει απο τον ουρανό και δεν αναπτύσσεται χωρίς αντιφάσεις.
Το φεμινιστικό κίνημα ήταν από την πρώτη στιγμή όχι μόνο αναπόσπαστο κομμάτι αλλά μάλλον μία από τις τρεις βασικές συνιστώσες του κινήματος των κινημάτων. Πρόκειται για μια πραγματική πολιτική συμμαχία Δεν έλειψε από καμιά μεγάλη του εκδήλωση (στο Σιάτλ, την Πράγα, τη Γένοβα κλπ), ήταν παρών και πέρσι και φέτος στο Πόρτο Αλέγκρε. Γενικότερα, η γυναικεία συμμετοχή είναι εντυπωσιακά σημαντική σε όλες αυτές τις νέες συλλογικότητες και δίκτυα που αποτελούν το κίνημα ενάντια στην νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση.(Attac, Via Campesina, κινήματα των «χωρίς δικαιώματα»…). Φέτος, οι μισοί από τους 60.000 αγωνιστές που συμμετείχαν στο Πόρτο Αλέγκρε ήταν γυναίκες.
Ακόμα πιο σημαδιακές ήταν οι συμμετοχές των φεμινιστριών σε μεγάλο αριθμό (μικτών) σεμιναρίων, διασκέψεων και εργαστηρίων (περίπου…1000 στο σύνολο). Σημαδιακή ήταν επίσης η διοργάνωση διασκέψεων αποκλειστικά αφιερωμένων στην καταπίεση των γυναικών . Η Παγκόσμια Πορεία συμμετείχε στην επεξεργασία της τελικής Διακήρυξης των κοινωνικών κινημάτων, με συμβολές από Ιταλία, Ινδίες και τη Διεθνή Γραμματεία). Έτσι εξασφαλίστηκε στο φετινό τελικό ντοκουμέντο η αναγνώριση πως η πατριαρχία φωλιάζει στην καρδιά της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης.
Η συνάντηση των δύο κινημάτων είναι το ενθαρρυντικό αποτέλεσμα μιας σωστής και συστηματικής πολιτικής προσέγγισης, κυρίως από μέρους του δικτύου της Παγκόσμιας Πορείας των γυναικών. Δεν ήταν και παραμένει καθόλου εύκολη υπόθεση. Απ’ την μεριά των φεμινιστριών υπάρχει μια (δικαιολογημένη) δυσπιστία απέναντι στα μικτά κινήματα που δυστυχώς συνεχίζουν να λειτουργούν με τα γνωστά ανδρικά πρότυπα οργάνωσης, δράσης και καταμερισμού εργασίας κατά φύλο. Με αποτέλεσμα να κινδυνεύει, ανά πάσα στιγμή, να εξαφανιστεί όλος ο προβληματισμός, να πνιγούν και να απομονωθούν οι φωνές των γυναικών και το χειρότερο, να μην μπορούν να αγωνισθούν αποτελεσματικά για αυτά τα ζητήματα. Οι φεμινίστριες όλα αυτά τα ξέρουνε καλά. Έτσι, με δεδομένο πως τα μικτά κοινωνικά κινήματα δεν αμφισβητούν αυτομάτως όλες τις μορφές εξουσίας, τον καταμερισμό εργασίας μεταξύ των δύο φύλων, το διαχωρισμό πολιτικού/προσωπικού, κτλ. Και επίσης, με δεδομένο πως είναι απόλυτη ανάγκη να συμμαχήσουμε, πως μόνο ένα δυνατό κίνημα μπορεί να παλέψει με επιτυχία τις νεοφιλελεύθερες και σεξιστικές πολιτικές, οι φεμινίστριες καθόρισαν τις σχέσεις με το κίνημα των κινημάτων από τα μέσα σαν δυνατές παρεμβάσεις /meanstreaming, και από τα έξω σαν αυτόνομες παρεμβάσεις, όπως έγινε και πέρσι για παράδειγμα στη Γένοβα, όπου το ιταλικό συντονιστικό της Παγκόσμιας Πορείας οργάνωσε μια διεθνή συνάντηση χωριστά από την αντιδιάσκεψη του κινήματος, με θέμα “φύλο και παγκοσμιοποίηση”. Έχοντας επίγνωση πως μόνο με τη συνεχή παρουσία και πίεσή μας, ακόμα και την φυσική, αλλάζουμε τις νοοτροπίες και πως κεκτημένα δεν υπάρχουν (κυρίως στους νέους), είναι πραγματικά εντυπωσιακό πόσο γρήγορα αναπτύσσεται μια καινούργια πολιτική κουλτούρα μέσα στο κίνημα των κινημάτων! Και αυτό σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα της αριστεράς που εμφανίζονται ιδιαίτερα “δύσκαμπτα”. Το κίνημα του λαού του Σιάτλ και του Πόρτο Αλέγκρε, από την φύση του, είναι χώρος πολύμορφης συνάντησης, άρα και σεβασμού της ταυτότητας του καθενός/μιας, χώρος όπου τα διάφορα κινήματα συζητούν και διαπραγματεύονται μεταξύ τους (γυναίκες, μισθωτοί, αγρότες, φοιτητές, οικολόγοι, νέοι, κτλ. καθώς και πολιτικά ρεύματα). Είναι όμως και κάτι πολύ περισσότερο. Εκεί υπάρχει ένας πόθος για μια οικουμενικότητα, για ένα κόσμο της αλληλεγγύης, της ενότητας, της άμεσης δημοκρατίας. Το σύνθημα “Ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός” δεν είναι ένα κενό περιεχομένου. Υπάρχει μια συνολική κριτική και απόρριψη του υπάρχοντος συστήματος και των αξιών του, μια συνολική αναζήτηση μιας “άλλης ζωής”. Και σε αυτή την αναζήτηση ο φεμινισμός είναι εντελώς απαραίτητος.
Αυτό φάνηκε καθαρά στο ζήτημα του πολέμου. Έτσι, δεν είναι διόλου τυχαίο ότι ήταν η Παγκόσμια Πορεία των Γυναικών που μόλις λίγες μέρες μετά την 11η Σεπτεμβρίου (δηλαδή, στις 6 Οκτωβρίου 2001) αντέδρασε πρώτη –πριν ακόμα κι από αυτό το Κίνημα των Κινημάτων!- καταγγέλλοντας την υποκρισία του ιμπεριαλισμού και το διαρκή πόλεμο που ετοίμαζαν οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους: Διαβάζουμε: «Εμείς, εκπρόσωποι 35 χωρών και περιφερειών, συγκεντρωμένες στο Μόντρεαλ, για την 3η διεθνή συνάντηση της Παγκόσμιας Πορείας, καταδικάζουμε για μιαν ακόμα φορά και με τη μεγαλύτερη αποφασιστικότητα όλες τις τρομοκρατικές ενέργειες που διαπράττονται στον πλανήτη, από τις οποίες εκείνες της 11ης Σεπτεμβρίου αποτελούν μια παραπάνω βαρβαρότητα. Οι χιλιάδες πολίτες, άνδρες και γυναίκες, που σκοτώθηκαν σε αυτές τις επιθέσεις προστίθενται στις αμέτρητες χιλιάδες αθώους αμάχους που, πολύ πριν από την 11η Σεπτεμβρίου, εξαλείφθηκαν βάναυσα από την ανθρωπότητα, θύματα εξίσου βάρβαρων τρομοκρατικών ενεργειών, πολέμων που αυθαίρετα χαρακτηρίστηκαν ως «ανθρωπιστικοί» ή «χαμηλής έντασης», κρατικών βιαιοτήτων, οικονομικών αποκλεισμών, κατοχών, αποικιοκρατιών, γενοκτονιών, πατριαρχικών καταπιέσεων (εγκλημάτων «τιμής», βιαιοτήτων στο σπίτι, γεννητικών ακρωτηριασμών, σεξουαλικού εμπορίου), πείνας και εξαθλίωσης που προκαλούν οι αφόρητες αδικίες του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος»…«Εμείς, γυναίκες της Παγκόσμιας Πορείας, διαδηλώνουμε λοιπόν την απόλυτη αντίθεσή μας στην χρησιμοποίηση της ένοπλης επέμβασης ενάντια σε μια χώρα ή σε μια ομάδα χωρών για να επιλυθεί η κρίση που προκλήθηκε από τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου, επειδή αυτή η επέμβαση θα προκαλέσει ακόμα περισσότερες καταστροφές και δεινά χωρίς να επιλύσει κανένα από τα προβλήματα που τα προκαλούν (…), επειδή η κυβέρνηση των ΗΠΑ, στηριγμένη στους πιστούς συμμάχους της, θα ενισχύσει την ηγεμονική της θέση του χωροφύλακα του κόσμου, θα συνεχίσει να επιβάλει τη «νέα τάξη πραγμάτων» της (…), επειδή η πολεμική βιομηχανία και οι στρατιωτικοί προϋπολογισμοί θα αυξηθούν σε βάρος των προγραμμάτων υγείας, παιδείας, κοινωνικής ασφάλισης (…), επειδή πολλές κυβερνήσεις θα επωφεληθούν για να τροφοδοτήσουν την ξενοφοβία (…)».
Μερικές σκέψεις και προτάσεις για την Ελλάδα. Το μεγάλο ραντεβού.
Όλη η πρόσφατη ιστορία του νέου φεμινιστικού κινήματος είναι ελάχιστα γνωστή στην Ελλάδα. Τα μέσα ενημέρωσης (και όχι μόνο) πνίξανε εντελώς τη μεγάλη διαδήλωση των Βρυξελλών. Το πρώτο μας μέλημα πρέπει λοιπόν να είναι η ενημέρωση.
Η Πορεία ενάντια στη Βία και στη Φτώχεια πήρε σημαντικές αποφάσεις στο Πόρτο Αλέγκρε. Στην τρίτη συνάντηση του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ που θα γίνει και πάλι στο Πόρτο Αλέκρε το 2003, θα θεσμοθετηθεί ένα δικαστήριο για τη βία ενάντια στις γυναίκες. Όμως, το επόμενο μεγάλο ραντεβού θα είναι μια άλλη Παγκόσμια Πορεία το 2005. Αυτός ο στόχος μπορεί να αποτελέσει μια μεγάλη -και μοναδική- ευκαιρία για να δημιουργηθεί ριζοσπαστικό φεμινιστικό κίνημα και στην Ελλάδα.
Η δημιουργία του Ευρωπαικού Κοινωνικού Φόρουμ, που θα οργανώσει στην Φλωρεντία την πρώτη πανευρωπαϊκή συνάντησή του τον επόμενο Νοέμβρη, προσφέρει μια πρώτη καλή ευκαιρία για την συσπείρωση των φεμινιστικών συλλογικοτήτων στη χώρα μας. .Μήπως λοιπόν ήλθε ο καιρός να συνδεθούμε καλύτερα με τις αντιστάσεις των άλλων ευρωπαίων γυναικών, να συμβάλουμε και εμείς στην οικοδόμηση του διεθνιστικού φεμινιστικού δικτύου αλληλεγγύης που θα μπορούσε να παρέμβει γρήγορα και αποτελεσματικά σε επείγουσες υποθέσεις, όπως π.χ. στην πρόσφατη περίπτωση των Νιγηριανών γυναικών, και να πάρει και άλλες κινηματικές πρωτοβουλίες; Και ας μην ξεχνάμε: η Φλωρεντία θα μπορούσε να γίνει –και θα γίνει- χώρος διαλόγου με στόχο την επεξεργασία μιας κοινής ευρωπαϊκής διεκδικητικής πλατφόρμας των γυναικών που αντιστέκονται στο νεοφιλελευθερισμό και στην πατριαρχία…
Εν όψη λοιπόν όλων αυτών καθώς και της ευρωπαϊκής κινητοποίησης στη Θεσσαλονίκη τον Ιούνιο του 2003 δημιουργείται και εδώ το Ελληνικό Ευρωπαϊκό Φόρουμ. Εκεί πρέπει να είμαστε και εμείς, οι φεμινίστριες. Αν θέλουμε να αποκτήσουμε φωνή μέσα στην κοινωνία και αν θέλουμε να αποκτήσουν τα κινήματα ενάντια στην καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση την φεμινιστική διάσταση που τόσο έχουν ανάγκη, δεν υπάρχει άλλη επιλογή: πρέπει να μετάσχουμε ενεργά στο ελληνικό Κοινωνικό Φόρουμ! Η παρουσία μας είναι εντελώς απαραίτητη, είναι υποχρεωτική. Για να συμβάλουμε, για να βοηθήσουμε, για να ενώσουμε τις δικές μας φωνές με τις φωνές όλων των κινημάτων αντίστασης στη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, αλλά και για να ακουστεί και ο δικός μας ξεχωριστός λόγος…